Efekt Prousta, efekt magdalenki
Zafascynowany mechanizmami swojego istnienia i roli, jaką odgrywa w nim pamięć Marcel Proust, ukuł termin „pamięć mimowolna”, opisując ciekawy fenomen, w którym wspomnienie zostaje wywołane przez zapach, smak lub dźwięk. W powieści "W poszukiwaniu straconego czasu" Proust opisuje swoje zmysłowe déjà vu, którego doświadczył po skosztowaniu okruchów magdalenki nasączonych herbatą. Jeden kęs słodkiego, maślanego francuskiego ciastka, z herbatą lipową, wystarczyło, aby wspomnienia z dzieciństwa powróciły.
Jak to możliwe? Zapachy są lepszymi wyzwalaczami wspomnień autobiograficznych niż inne bodźce. Wynika to z bezpośrednich połączeń węchu z częściami układu limbicznego, które są zaangażowane w generowanie emocji i pamięci. Zapach jest jedynym zmysłem, który omija przekazanie przez wzgórze i ma bezpośredni dostęp do regionów mózgu zazwyczaj aktywnych podczas przetwarzania emocji (ciała migdałowatego), formowania pamięci długoterminowej (hipokampu) oraz wyższych funkcji poznawczych. Upraszczając zapach ma krótszą drogę do przebycia w mózgu.
Niezależnie od tego, czy to magdalenka nasączona herbatą, perfumy twojej matki, zapach zatęchłej piwnicy czy nawet słaby zapach tytoniu na skórzanej kurtce pierwszego mężczyzny, „moment Prousta” to moment, w którym określony zapach przywołuje konkretne doświadczenie, czas lub miejsce. Kodowanie skojarzenia z pewnością nastąpiło pod wpływem silnych emocji. Doświadczenie ponowne takiego zapachu może momentalnie przenieść znów do tamtych chwil.
Interdyscyplinarne dyskusje na temat efektu Prousta rodzą interesujące pytania filozoficzne i naukowe: "Czy wspomnienia zapachowe naprawdę przenoszą nas z powrotem do tego, jak rzeczy się miały, czy też tylko wywołują w nas przekonanie, że tak właśnie było? W końcu nie możemy wrócić i sprawdzić, czy nasze wspomnienia dokładnie pasują do zapamiętanego obrazu. Być może wspomnienia zapachowe po prostu przekazują intensywnie żywe poczucie przeszłości, jakby było ono ponownie doświadczane, podobnie jak déjà vu sprawia, że czujemy, iż już przeżyliśmy to doświadczenie wcześniej."
Niemniej zapach to niezwykły wehikuł czasu, który pomoże przywrócić wspomnienia, węch, w porównaniu z innymi zmysłami, takimi jak wzrok czy słuch, ma uprzywilejowany dostęp do wywoływania wspomnień z dzieciństwa i młodości. Przytoczona magdalenka to może być zapach drożdżówki wyciągniętej z pieca, ciepłego mleka z miodem, kwitnącej maciejki i bzu w beztroskie lato.
Zakoduj wspomnienia tego lata z naszymi zapachami. Zabierz w podróż nowy nośnik wspomnień, bardziej trwały niż karta pamięci SD
